●    Zapobiega niestrawności i chorobom wtórnym     
    

●    Pozwala uniknąć podwyższonego poziomu potasu i fosforanów         
 

●    Zwiększa tolerancję na dializowanie .         
 

●    Pozwala odzyskać radość z jedzenia i życia        
 

UWAGA: Dietę należy dobierać indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc pod uwagę jego sytuację i stosowane leczenie. Charakter diety i zawarte w niej składniki powinno się ZAWSZE omawiać z profesjonalnym dietetykiem i lekarzem, a także dostosować je do konkretnych potrzeb każdego pacjenta.

W przypadku zaawansowanego lub terminalnego stadium przewlekłej choroby nerek (niewydolności nerek) nerki nie mogą dłużej pełnić swojej funkcji filtracyjnej i wydalniczej, co może doprowadzić do zatrucia moczowego (mocznicy). Konieczne jest wówczas zastosowanie dializy (zwanej także terapią nerkozastępczą). Jednak, ponieważ dializa nie usuwa toksyn z krwi w sposób ciągły przez całą dobę, tak jak to robi zdrowa nerka, pozbycie się wszystkich niebezpiecznych substancji w ramach takiej terapii jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Z tego względu pacjenci dializowani powinni podchodzić do swojej diety ze szczególną ostrożnością. Muszą uwzględnić w niej spożycie płynów, białka, witamin (np. witaminy B) oraz minerałów, takich jak potas, sód i fosforany.

Istnieją ogólne wytyczne na temat odżywiania pacjentów dializowanych, ale należy je zawsze dokładnie dostosować do indywidualnych potrzeb.

Ważne jest omówienie wszelkich kwestii medycznych z lekarzem oraz opracowanie indywidualnej diety we współpracy z profesjonalnym dietetykiem.

Niezwykle istotne znaczenie u pacjentów dializowanych ma spożycie białka. Transportowane z krwią elementy składowe białek (aminokwasy) są tak niewielkie, że mogą zostać usunięte z krwi podczas dializowania, co może doprowadzić do ich niedoboru.

Dla wszystkich pacjentów z chorobą nerek, a szczególnie dla pacjentów dializowanych, bardzo ważne jest także przyjmowanie płynów. Chore nerki nie są w stanie przefiltrować tej samej ilości płynów co zdrowe, więc trzeba im pomóc, ograniczając ilość płynów przyjmowanych w ciągu dnia. Im mniej płynów znajduje się w organizmie poddawanym terapii nerkozastępczej, tym mniej wody trzeba z niego wyprowadzić, co sprzyja lepszej tolerancji zabiegów.

Inne kwestie, które należy wziąć pod uwagę, planując dietę pacjentów z chorobą nerek, to równowaga i ilość przyjmowanego potasu, sodu i fosforanów.

Choć przestrzeganie tych ograniczeń dietetycznych może się wydawać dużym wyzwaniem, u większości pacjentów dobrze się sprawdza ogólna zasada „wszystko, byle z umiarem”. Zdecydowanie można cieszyć się jedzeniem, pod warunkiem że jednocześnie przestrzega się restrykcyjnej diety!

Ważne zasady pozwalające zapewnić dobrą kondycję nerek:

●   Stosuj zdrową, zbalansowaną dietę z dużą ilością świeżych produktów – o ile to możliwe, wybierz dietę śródziemnomorską.      

●    Ogranicz ilość żywności przetworzonej i jedzenia na wynos.   

●    Kontroluj swoje ciśnienie tętnicze.    

●   Kontroluj stężenie cukru we krwi.    

●   Unikaj palenia tytoniu i picia alkoholu.      

●    Staraj się wykonywać ćwiczenia aerobowe co najmniej 5 razy w tygodniu przez 30 minut. Ilość i intensywność ćwiczeń trzeba omówić z lekarzem i dostosować do indywidualnych potrzeb danego pacjenta.

Dodatkowe zalecenia dietetyczne:

●    Ilość przyjmowanych płynów wpływa na ilość oddawanego moczu. Lekarz omówi z Tobą tę kwestię, aby określić prawidłową ilość wody, którą należy codziennie wypijać.

●    Dieta uboga w sól (sód) pomaga utrzymać ciśnienie tętnicze na odpowiednim poziomie.        

●   Nie należy jeść ani za mało, ani za dużo białka (pochodzenia zwierzęcego). Skonsultuj z lekarzem prawidłową ilość białka, jaką możesz spożywać. Może się ona różnić u poszczególnych pacjentów.            

●    Unikaj sztucznych fosforanów dodawanych do żywności, które mogą podnieść ich poziom w organizmie.       

●    Postępuj zgodnie ze wskazówkami specjalistów dotyczącymi poziomu potasu i dowiedz się, które produkty możesz spożywać, a których lepiej unikać.       

●    Zadbaj o odpowiednią kaloryczność spożywanych produktów. Porozmawiaj ze swoim lekarzem na temat tego, ile kalorii dziennie należy przyjmować.

●    Sięgaj raczej po tłuszcze roślinne niż zwierzęce. Tłuszcze pochodzenia roślinnego charakteryzują się większą zawartością kwasów tłuszczowych jednonienasyconych, które są potrzebne do zapewnienia dobrej kondycji zdrowotnej serca.

Zobaczmy, co powinno się znaleźć w Twojej diecie:

Odpowiednia podaż energii jest szczególnie ważna na wszystkich etapach choroby nerek.

U osób zdrowych dzienne zapotrzebowane energetyczne ustala się, biorąc pod uwagę wzrost, wagę, płeć i indywidualną aktywność fizyczną, tj. ilość energii, którą dana osoba zużywa przez całą dobę. Ilość przyjmowanej energii mierzy się w kaloriach (cal) lub kilokaloriach (kcal). Dializowani pacjenci z chorobą nerek muszą mieć świadomość, że sama choroba i terapia nerkozastępcza wymagają dużych nakładów energii oraz wysiłku. Dlatego właśnie zapotrzebowanie energetyczne u pacjentów z chorobą nerek jest nieco wyższe niż u osób zdrowych. W przypadku niewystarczającej podaży kalorii chorzy szybko stają się osłabieni, nie mają energii ani sił oraz występują u nich inne objawy niedoboru energii. U pacjentów z ujemnym bilansem energetycznym, którzy spalają więcej energii, niż dostarczają organizmowi, do zaspokojenia zapotrzebowania energetycznego wykorzystywane są zarówno białka już zmagazynowane w organizmie, jak i niewielka dozwolona ilość białka pochodzącego z żywności. Może to doprowadzić do niepożądanego wzrostu stężenia mocznika we krwi. Mocznik jest produktem ubocznym powstającym w przypadku wykorzystywania białek jako źródła energii. Stanowi to dodatkowe obciążenie dla nerek.

Zalecenia dotyczące zapotrzebowania energetycznego u mało aktywnych fizycznie pacjentów z chorobą nerek oraz poddawanych dializom:

Co najmniej 30–35 kcal/kg masy ciała na dobę*

Przykład: Osoba o masie ciała 65 kg, która uprawia codziennie lekkie ćwiczenia fizyczne, potrzebuje co najmniej 2275 kcal dziennie.

*Optymalna podaż energii u pacjentów z PChN według zaleceń Kidney Disease Outcomes Quality Initiative (KDOQI) to 35 kcal/kg/dzień u osób poniżej 60 roku życia oraz 30–35 kcal/kg/dzień u osób powyżej 60 roku życia.

Codzienna dieta wszystkich pacjentów z chorobami nerek, a także pacjentów dializowanych musi być indywidualnie skomponowana z głównych składników odżywczych, tj. białka, węglowodanów i tłuszczów, z uwzględnieniem wyników badań krwi i resztkowej funkcji nerek.

Białko jest uznawane za podstawowy budulec życia. Odgrywa ważną rolę w budowaniu i utrzymywaniu tkanki mięśniowej, odpowiada za transport cząsteczek takich jak tlen, wspomaga zdrowie, wspierając układ odpornościowy, oraz spełnia istotne funkcje we wszystkich częściach ciała.

Białko ma duże znaczenie dla pacjentów z chorobami nerek. Większość produktów ubocznych metabolizmu białek, takich jak mocznik, kwas moczowy i kreatynina, jest wydalana z moczem.

Białka są przetwarzane w wątrobie na mocznik i wydalane u zdrowych osób przez nerki, a u pacjentów objętych terapią nerkozastępczą – poprzez dializowanie.

Ograniczenie spożycia białek może w niektórych przypadkach spowolnić rozwój pewnych chorób nerek, a co za tym idzie – opóźnić konieczność dializowania.

W przypadku pacjentów z chorobami nerek szczególnie zalecane jest ograniczenie spożycia białek pochodzenia zwierzęcego. Białka pochodzenia zwierzęcego zawierają dużo puryny i fosforanów. Puryna i fosforany mają wpływ na czynność nerek, których zadaniem jest usuwanie nadmiaru tych związków oraz zapewnienie ich równowagi w organizmie. Ograniczenie ich przyjmowania może zmniejszyć obciążenie nerek.

Zalecane spożycie białka przez pacjentów z chorobą nerek, którzy nie są dializowani, wynosi od 0,8 do 1,0 g na kg masy ciała. Najlepiej, aby nie więcej niż połowa była pochodzenia zwierzęcego. U pacjentów z zaawansowaną chorobą nerek (GFR <25 ml/min/1,73 m2) zalecane dzienne spożycie białka wynosi od 0,6 do 0,75 g/kg.

Niektórzy pacjenci mogą wymagać bardziej radykalnego ograniczenia ilości spożywanego białka. Decyzje w tym zakresie powinny być każdorazowo podejmowane indywidualnie na podstawie konsultacji z lekarzem prowadzącym i specjalistą dietetykiem.

U pacjentów z niewydolnością nerek wymagane jest zwykle odciążenie tego organu przez ograniczenie ilości spożywanego białka, ale należy przy tym zapewnić podaż wystarczającą do podtrzymania wielu podstawowych funkcji.

W przypadku niewystarczającego spożycia białka i kalorii pojawia się ryzyko, że organizm zacznie zużywać własne białka – należy tego unikać, ponieważ prowadzi to do rozkładu tkanki mięśniowej oraz m.in. do osłabienia układu odpornościowego, powstawania obrzęków, trudniejszego gojenia się ran oraz ogólnego osłabienia i gorszego funkcjonowania.

Obliczanie zapotrzebowania energetycznego (przykład):

70 kg × 0,8 g/kg = 56 g białka całkowitego,

z czego 50% to białko zwierzęce = 25–30 g ze źródeł zwierzęcych 

Prosta zasada ogólna dotycząca wyboru produktów pochodzenia zwierzęcego:

●    codziennie albo: ¼ l mleka lub mleka sojowego, 1–2 plasterki sera żółtego (60 g), 1 jajko,

●    albo: 1 porcja mięsa lub ryby jako jedyne źródło białka zwierzęcego. 

Staraj się wybierać nieprzetworzone produkty bez dodatków takich jak fosforany.

Tabela zamienników „5 g białka” pomoże Ci ocenić zawartość białka w produktach pochodzenia zwierzęcego.

Fosforany to minerały, które odgrywają istotną rolę w metabolizmie tkanki kostnej u ludzi. Są one wchłaniane w jelitach z żywności, a ich nadmiar jest wydalany za pośrednictwem nerek. Wysoki poziom fosforanów świadczy o pogarszającej się czynności nerek. W przypadku dysfunkcji nerki nie są w stanie eliminować wystarczających ilości fosforanów. Zbyt wysokie stężenie fosforanów we krwi może prowadzić do zwapnienia naczyń krwionośnych, a to z kolei zwiększa ryzyko zawału serca, udaru lub zaburzeń krążenia w kończynach. Co więcej, wysokie stężenie fosforanów może się przyczyniać do zmiękczenia kości, a tym samym – do częstszych złamań.

Ograniczenie spożywania fosforanów to jeden ze sposobów na obniżenie ich stężenia u pacjentów z chorobami nerek.

Jak przejść na dietę niskofosforanową?

Spożycie fosforanów jest ściśle związane ze spożyciem białka – pokarmy bogate w białko, takie jak nabiał, mięso czy kiełbasy, mają w sobie także duże ilości fosforanów.

Różne produkty żywnościowe zawierają również dodatki fosforanowe. Informacje na ten temat można znaleźć na etykiecie, w wykazie składników.

Fosforanów nie da się usunąć z żywności podczas jej przygotowywania, a przynajmniej jest to bardzo trudne. Dania gotowane zawierają więc prawie tyle samo fosforanów co surowe produkty.

Warto wiedzieć: Tabele wartości odżywczych zawierają zawsze wartości mierzone w laboratorium, a nie wartości odpowiadające rzeczywistemu wchłanianiu w jelitach.

Organizm przyswaja zaledwie 50–60% fosforanów z pokarmów bogatych w błonnik, w przeciwieństwie do produktów, do których fosforany dodano sztucznie. Fosforany obecne w dodatkach do żywności, które powszechnie występują w produktach przetworzonych, są prawie w całości wchłaniane przez organizm.

Praktyczne wskazówki:

●    Przetworzone wyroby serowe (np. ser gotowany, ser do smarowania, ser topiony), mleko w proszku i mleko skondensowane zawierają dużą ilość fosforanów. Takich produktów należy unikać.  
 

●    Twardy i półtwardy ser jedz rzadko i w niewielkich ilościach, tzn. nie więcej niż 1–2 cienkie plasterki (25–50 g) dziennie.   
 

●    Wybieraj sery z niską zawartością fosforanów, takie jak twaróg, serek kremowy, ser camembert, brie czy mozzarella.      
 

●    Wszystkie płynne produkty mleczne zawierają duże ilości potasu i fosforanów, więc nie spożywaj więcej niż 1/8 l mleka, maślanki czy jogurtu dziennie.      
 

●   Świeże mięso jest lepsze niż przetworzone lub wędliny, do których często dodaje się środki zawierające fosforany.      
 

●    W sklepie mięsnym proś o kiełbasy bez dodatku fosforanów.      
 

●    Jedz tylko niewielką porcję świeżo przygotowanego mięsa dziennie (ok. 125 g).      
 

●    Orzechy, migdały i czekolada zawierają dużo fosforanów, ale możesz je spożywać w niewielkich ilościach.  
 

●    Przygotowując wypieki, wybieraj proszek do pieczenia bez fosforanów, winian potasu, amoniak spożywczy lub sodę oczyszczoną zamiast tradycyjnego proszku do pieczenia, który zawiera dużo fosforanów (w jednym opakowaniu może ich być nawet 1500 mg)..      
 

●    Żywność wysoko przetworzona może zawierać dodatki z fosforanami, więc o ile to tylko możliwe, wybieraj świeże, nieprzetworzone produkty oraz zwracaj uwagę na podany na opakowaniu skład kupowanych artykułów spożywczych.
 

Dodatki zawierające fosforany

Wiele produktów spożywczych wzbogaca się o dodatki zawierające fosforany. Informacje na ten temat można znaleźć na etykiecie, w wykazie składników produktu. Są to substancje oznaczone literą „E” (E = Europa) oraz numerem. Oto kilka przykładów:

E 322, E 338, E 339, E 340, E 341, E 343, E 450 a, E 450 b, E 450 c, E 540, E 543, E 544, E 1410, E 1412, E 1413, E 1414, E 1442

W miarę możliwości unikaj tych substancji, ponieważ zawierają fosforany. Skonsultuj się z lekarzem i dietetykiem, aby dowiedzieć się, czy powinieneś/powinnaś spożywać mniej fosforanów i jak to zrobić.

W przypadku przewlekłej choroby nerek dieta niskosodowa to spożywanie 5–6 g soli kuchennej (chlorku sodu = NaCl) na dobę. Odpowiada to 2000–2400 mg lub 87–105 mmol sodu (Na).

Sól (chlorek sodu) to bardzo ważny składnik zaangażowany w przebieg wielu istotnych procesów w ludzkim organizmie. Jednak zwykle spożywamy więcej soli niż to konieczne. Zbyt duża ilość tej przyprawy podnosi ciśnienie tętnicze, ale także zaburza gospodarkę wodną w tkankach i w krwiobiegu, co może prowadzić do zatrzymywania płynów (obrzęków).

Im mniej soli spożywasz, tym niższe masz ciśnienie tętnicze i tym skuteczniejsze jest działanie większości leków obniżających ciśnienie. Prawidłowa kontrola ciśnienia tętniczego pomaga zmniejszyć obciążenie nerek i może opóźnić upośledzenie ich funkcji u pacjentów z chorobami tego organu.

Wskazówki dotyczące diety niskosodowej

•    Ogranicz spożycie wszelkich rodzajów soli. Dotyczy to m.in. soli jodowanej, soli morskiej, soli ziołowej, soli czosnkowej, soli selerowej, soli kamiennej, soli himalajskiej, bulionu warzywnego i mięsnego w kostkach itd.
 

•     Sos sojowy jest bardzo słony. Istnieją też jego odmiany o obniżonej zawartości soli. Sprawdź informacje na etykiecie.
 

•   Unikaj bardzo słonych i wysoko przetworzonych produktów, takich jak żywność przetworzona i ultraprzetworzona, ogórki konserwowe, mięsa i ryby wędzone i dojrzewające, takie jak surowa szynka, anchois czy solone śledzie, a także wyroby garmażeryjne, zupy i sosy instant oraz kostki rosołowe.
 

•   Smak potraw można podkreślić na wiele sposobów bez używania soli. Dodatek czosnku, soku z cytryny lub limonki, lub dowolnej mieszanki przypraw sprawi, że danie będzie smakować bardziej wyraziście. Nie zauważysz nawet, że brakuje soli!
 

•   Nie zaleca się stosowania zamienników soli, takich jak sól niskosodowa lub dietetyczna, ponieważ zawierają one dużo potasu, którego poziom także należy kontrolować w przypadku choroby nerek.


•    Jak zwykle, o ile to możliwe, zwracaj uwagę na wykaz składników.

Przejście na dietę niskosodową jest relatywnie dużym wyzwaniem i może być trudne, ale nie wolno się poddawać – kubki smakowe przystosowują się po tygodniu lub dwóch.

Podobnie jak sód w soli kuchennej, potas także jest elektrolitem. Jest niezbędny do przekazywania impulsów nerwowych, które kontrolują pracę mięśni i serca, a także do przekazywania impulsów między neuronami w mózgu. Wysoki poziom potasu może powodować słabość mięśni, a w najgorszym razie – doprowadzić do zatrzymania akcji serca. Niski poziom potasu może stanowić przyczynę nadpobudliwości mięśni i zaburzeń rytmu serca.

Ponieważ nerki są głównym organem odpowiedzialnym za wydalanie potasu, w przypadku ich niewydolności lub zaburzeń funkcjonowania zostaje zachwiana równowaga potasowa organizmu. Jednak nawet chora nerka może przez dłuższy czas odpowiednio regulować poziom potasu. W miarę pogarszania się jej kondycji (kiedy pacjent wchodzi w stadium niewydolności nerek) zmniejsza się także wydalanie potasu, a jego stężenie we krwi wzrasta, co może być niebezpieczne i wymagać natychmiastowej interwencji.

Należy również wziąć pod uwagę inne przyczyny podwyższonego poziomu potasu we krwi:

Poza dietą istnieje szereg innych czynników, które podwyższają poziom potasu we krwi. Jest to np. rozpad tkanki mięśniowej w przypadku niewystarczającej podaży białka w diecie lub brak prawidłowej eliminacji kwasowych produktów przemiany materii przez nerki, co zmienia odczyn krwi na bardziej kwaśny. Prowadzi to do zwiększenia stężenia potasu we krwi. Inne dolegliwości, takie jak wymioty i/lub biegunka, obniżają poziom potasu. Mogą mieć na niego wpływ także niektóre leki – dlatego tak ważne jest ich przyjmowanie zgodnie z zaleceniami oraz odbywanie regularnych wizyt kontrolnych u lekarza.

Spożywanie odpowiedniej ilości płynów jest niezwykle ważne dla każdego pacjenta z chorobą nerek oraz poddawanego terapii nerkozastępczej. Jeżeli ilość płynów w organizmie jest za duża, gromadzą się one w niektórych tkankach i prowadzą do obrzęków.
 

Maksymalna ilość płynów spożywana w ciągu doby nie powinna przekroczyć 2–3 litrów.
 

Zdolność nerek do wydalania wody zostaje zachowana aż do schyłkowych stadiów choroby, kiedy nerki praktycznie już nie pracują.
 

Aby uniknąć zatrzymywania płynów w organizmie, warto się kierować następującą zasadą ogólną:
 

Ilość płynów, którą wolno pacjentom spożywać, odpowiada zwykle ilości moczu wydalanego w ciągu doby plus 500–800 ml.

Jest to jednak zasada wyłącznie orientacyjna, a dobowa ilość płynów dozwolona dla każdego pacjenta powinna być określana indywidualnie oraz odpowiednio dostosowana przez lekarza prowadzącego, w zależności od stadium choroby.